De vlier – een geneeskrachtige oerplant met eeuwenoude geschiedenis
De vlier (Sambucus nigra) is een plant met een rijke historie, diepe symboliek én veelzijdige geneeskrachtige werking. Zo wordt al sinds de oudheid deze inheemse struik gebruikt voor de ondersteuning van de gezondheid – bij zowel mens als dier. In dit artikel duiken we in de historische wortels van de vlier, bekijken we de traditionele toepassingen én werpen we een blik op hoe vlier vandaag de dag nog altijd een waardevolle plek inneemt in de fytotherapie.
Een plant met een verhaal
Al in de klassieke oudheid stond de vlier bekend om zijn krachtige werking. De beroemde Griekse arts Hippocrates (ca. 460 v.Chr.) noemde de vlier zijn “medicijnkist”, vanwege de brede toepasbaarheid van de plant. Zo werden zowel de bloemen als bessen ingezet om het lichaam te reinigen: via zweten, urineren of het stimuleren van de stoelgang.
Ook de Romeinse farmacoloog Dioscorides en schrijver Plinius de Oudere beschreven de vlier in hun werken als een belangrijk geneeskruid bij oedeem, luchtwegproblemen en huidaandoeningen. In de volksgeneeskunde werd de vlier nog eeuwenlang gebruikt bij koorts, verkoudheid, jicht en huidproblemen
Magie en symboliek
De vlier is meer dan alleen een geneeskrachtige struik – het is ook een boom met diepe spirituele betekenis. In Germaanse en Keltische tradities geloofde men dat de vlier bewoond werd door een beschermgeest, vaak ‘de vliermoeder’ genoemd. Het was dan ook taboe om een vlierstruik zomaar te snoeien of te kappen: eerst moest je toestemming vragen aan deze geest.
Ook in de middeleeuwen werd de vlier gezien als een boom die bescherming bood tegen ziekten, boze geesten en ongeluk. Zo werden takken boven deuren gehangen of bij stallen geplaatst om mens en dier te beschermen.
Geneeskrachtige toepassingen
De bloemen en bessen van de vlier bevatten een rijk palet aan werkzame stoffen:
- Flavonoïden zoals quercetine en rutine
- Anthocyanen (vooral in de bessen) met sterke antioxidatieve werking
- Fenolzuren, triterpenen en milde etherische olie
- Slijmstoffen die verzachtend werken op de slijmvliezen
Toepassingsgebieden bij mensen:
- Verlichting van verkoudheid en griep: antiviraal en koortswerend
- Verzachting van hoest en keelpijn
- Immuunondersteuning en verhoging van de natuurlijke weerstand
- Ondersteuning bij allergieën en hooikoorts
En hoe zit het bij dieren?
Ook bij dieren is vlier verrassend breed inzetbaar. In de fytotherapie gebruiken we vooral de bloesem en de verhitte of verwerkte bessen. Bij honden, katten en paarden kan vlierbloesem worden ingezet bij:
- Luchtwegproblemen zoals kennelhoest of stofgevoeligheid bij paarden
- Ondersteuning van de weerstand bij infecties of na vaccinatie
- Allergische klachten, zoals jeuk, atopie of hooikoorts
- Milde ontgifting via zweet en urine, bij huid- of nierproblemen
👉 Let op: de rauwe bessen, bladeren en schors zijn giftig en mogen niet gegeven worden aan dieren. Gebruik alleen verhitte, gefermenteerde of gestandaardiseerde extracten, en altijd in een aangepaste dosering per diersoort.
Van oude kennis naar moderne toepassing
Wat de oude Grieken en middeleeuwers intuïtief al wisten, wordt tegenwoordig onderbouwd door wetenschappelijk onderzoek. Studies laten zien dat vlierbessen antivirale eigenschappen hebben en het immuunsysteem kunnen versterken. Ook de antioxidatieve werking is goed onderzocht. Toch blijft vlier een subtiel kruid, dat het best tot zijn recht komt als onderdeel van een bredere natuurgeneeskundige aanpak.
Referenties
Santin, J. R., Benvenutti, L., Broering, M. F., Nunes, R., Goldoni, F. C., Patel, Y. B. K., de Souza, J. A., Kopp, M. A. T., de Souza, P., da Silva, R. C. V., Pastor, M. V. D., de Souza, A. B., Testoni, L. D., Couto, A. G., Bresolin, T. M. B., & Quintão, N. L. M. (2022). Sambucus nigra: A traditional medicine effective in reducing inflammation in mice. Journal of ethnopharmacology, 283, 114736. https://doi.org/10.1016/j.jep.2021.114736
Seymenska, D., Teneva, D., Nikolova, I., Benbassat, N., & Denev, P. (2024). In Vivo Anti-Inflammatory and Antinociceptive Activities of Black Elder (Sambucus nigra L.) Fruit and Flower Extracts. Pharmaceuticals, 17(4), 409. https://doi.org/10.3390/ph17040409
Karolina Młynarczyk, Dorota Walkowiak-Tomczak, Grzegorz P. Łysiak. Bioactive properties of Sambucus nigra L. as a functional ingredient for food and pharmaceutical industry, Journal of Functional Foods, Volume 40, 2018, Pages 377-390, ISSN 1756-4646, https://doi.org/10.1016/j.jff.2017.11.025.
Mahboubi M. (2021). Sambucus nigra (black elder) as alternative treatment for cold and flu. Advances in Traditional Medicine, 21(3), 405–414. https://doi.org/10.1007/s13596-020-00469-z
Blumenthal, M., Goldberg, A., & Brinckmann, J. (2000). The Complete German Commission E Monographs: Therapeutic Guide to Herbal Medicines. American Botanical Council.
Culpeper, N. (1653). The Complete Herbal. London: Peter Cole.
Dioscorides, P. (2000). De Materia Medica (L. Y. Beck, Trans. & Ed.). Hildesheim: Olms-Weidmann. (Oorspronkelijk werk ca. 50 na Chr.)
European Medicines Agency. (2014). Assessment report on Sambucus nigra L., flos. EMA/HMPC/562891/2013.
ESCOP – European Scientific Cooperative on Phytotherapy. (2003). Monographs on the Medicinal Uses of Plant Drugs: Sambucus nigra flos.
Frazer, J. G. (1996). The Golden Bough: A Study in Magic and Religion (A. B. Gomme, Ed.). Oxford University Press. (Oorspronkelijk werk gepubliceerd 1890)
Grimm, J. (2004). Teutonic Mythology (J. S. Stallybrass, Trans.). Dover Publications. (Oorspronkelijk werk gepubliceerd 1835)
Matthews, C. (1999). The Celtic Spirit: Daily Meditations for the Turning Year. HarperOne.
Mills, S., & Bone, K. (2013). Principles and Practice of Phytotherapy: Modern Herbal Medicine (2nd ed.). Churchill Livingstone.
Plinius de Oudere. (1855). The Natural History (J. Bostock & H. T. Riley, Trans.). London: Taylor and Francis. (Oorspronkelijk werk ca. 77 na Chr.)
Treben, M. (1980). Gesundheit aus der Apotheke Gottes: Ratschläge und Erfahrungen mit Heilkräutern. Ennsthaler Verlag.
van der Meulen, R., & Beekman, M. (2019). Medicinale planten in de diergeneeskunde. Amsterdam: Elsevier Gezondheidszorg.
