Stressprotocol deel 1 – Hoe herken je stress bij je hond?

Stress en angst bij honden is een groot probleem. Heel veel honden hebben er last van. Niet alleen in het normale dagelijkse leven, maar ook in meer bijzondere omstandigheden zoals rond de jaarwisseling, bij een wijziging in de gezinssamenstelling, verhuizing of dierenartsbezoek.

Pascale Zwart van TheraPYR4Dogs is gediplomeerd hondengedragstherapeut en BAT-instructeur en heeft geweldige informatie op papier gezet over stress bij honden. Ze geeft deze informatie mee aan haar cliënten. Deze informatie heeft als basis gediend voor de komende serie blogs. Daarnaast geven we je in een apart artikel een ‘stressprotocol’: een overzicht van stappen met maatregelen en middelen die je kunt inzetten om stress bij je hond te verminderen.

Waarom meer leren over stress- en kalmeringssignalen?

Stresssignalen bij honden zijn zekere gedragingen, groot of klein, die een bepaalde mate van toenemende stress laten zien.

Honden gebruiken kalmeringssignalen om agressie te vermijden en soortgenoten te ‘kalmeren’. Honden gebruiken ook kalmeringssignalen naar mensen toe. Stress- en kalmeringssignalen worden vaak in één adem genoemd omdat ze vaak beide zijn. Ze worden gebruikt om zowel stress als goede bedoelingen te communiceren.

Door stress- en kalmeringssignalen te herkennen en door goed naar je hond te kijken, kun je je veel beter inleven in wat er in je hond omgaat en daar ook naar handelen.

Niet alle stress is verkeerd

Stresssignalen geven aan dat de hond zich onprettig voelt, als er meer druk op de hond komt dan goed voor hem is, nemen de stresssignalen toe. Als de omgeving van de hond niet meer voorspelbaar en beheersbaar is en hij dus geen invloed meer kan uitoefenen op wat er om hem heen gebeurt, ondervindt de hond stress.

Stress heeft als doel het lichaam in een staat van paraatheid te brengen. Een zekere mate van stress is daardoor zinvol en zelfs noodzakelijk om optimaal te presteren en om acuut te kunnen reageren. Een beetje stress is dus geen probleem, het hoort bij het leven. Stress zorgt ervoor dat een hond alert blijft en dat hij kan leren.

Maar is er te veel stress, dan kan dat leiden tot lichamelijke en geestelijke aandoeningen. Als stress chronisch wordt en het leven gaat beheersen dan is er sprake van aantasting van het welzijn van de hond. De hond is dan altijd op zijn hoede en in een constante staat van paraatheid. Bij sommige honden is dat alleen buitenshuis, wat niet wegneemt dat dit ook dan een grote invloed heeft op zijn leven en het vullen (of gevuld houden) van zijn stress-emmertje (zie uitleg verder in dit artikel).

Stresssignalen zijn:

• hijgen (overdreven hijgen terwijl het niet warm is of de hond zich heeft ingespannen)
• geeuwen/gapen (als de hond niet net wakker of moe is)
• uitschudden (terwijl de vacht niet nat of vies is; vaak na iets spannends, dit kan positief of negatief zijn, soms schudt de hond de stress van zich af)
• zichzelf krabben (zonder dat de hond jeuk heeft)
• speekselen/kwijlen
• voorpootje heffen (dit lijkt op een pootje geven)
• tongelen (klein stukje tong uitsteken of met de tong een likbeweging richting de neus maken)
• bek aflikken
• trillen/bibberen
• zweetvoeten
• plotselinge haaruitval
• rijden op andere hond, mens of object
• uithangen van het voorste deel of topje van de penis
• borstelen (overeind staan van rug- en nekharen)
• hoge geluiden maken (piepen, janken en op hoge toon blaffen)
• trillende tastharen, voornamelijk op de wangen
• strak kwispelen
• flikkerende ogen
• bevriezen/verstarren
• om zich heen happen met klapperende tanden
• whale-eye (het wit van de ogen is te zien)

Enkele van deze signalen kunnen ook aangemerkt worden als kalmeringssignalen om stress af te laten vloeien en als kalmeringssignaal naar andere honden om conflicten te vermijden (o.a. gapen, kop afwenden, snuffelen). Daarom worden ze ook wel conflictvermijdende signalen genoemd. Ook hier is het weer belangrijk om naar het geheel te kijken, de omstandigheden waarin de hond zich bevindt en de lichaamshouding zoals o.a. de stand van de oren, de staart en de algehele lichaamshouding.

Stresssymptomen

Stresssymptomen zijn niet hetzelfde als stresssignalen. Signalen zijn er ter communicatie en soms ook om de hond zelf te kalmeren. Stresssymptomen zijn het gevolg van de stress.

Enkele stresssymptomen zijn:

• weigeren van eten (ook beloningssnoepjes) of gebrek aan eetlust; dit is een hele sterke graadmeter voor stress, een hond die gestrest is neemt geen lekkers aan
• nervositeit (schrikachtig en onrustig gedrag)
• rusteloosheid (voortdurend heen en weer lopen)
• slechte concentratie, een hond die veel stress heeft is niet in staat om te leren
• hypergedrag
• rijden tijdens spel of tegen mensen
• happen, (lijn)bijten
• agressie
• overmatig reageren (angstig/agressief/onrustig bij normale situaties)
• overdreven lichaamsverzorging (likken/bijten in vacht, dit kan leiden tot zelfmutilatie)
• fixatie op bijvoorbeeld schaduwen of vliegen
• huid- en vachtproblemen (kaalheid, veel haar verliezen, doffe vacht, jeuk, hotspots)
• maag- en/of darmproblemen (regelmatig diarree/braken)
• stresspoep (plots nodig poepen, waarbij eerst dikke ontlasting, gevolgd door hele dunne)
• verandering in seksuele cyclus, perioden van loopsheid
• hyper- of hyposeksualiteit
• gespannen spieren
• niet willen spelen
• stereotiep gedrag (o.a. op en neer lopen/staartjagen)
• sloopgedrag
• veel stresssignalen of vocale uitingen (zoals hierboven beschreven) laten zien of horen
• rooddoorlopen ogen
• algeheel verminderde weerstand waardoor eerder ontstaan van allerlei aandoeningen

Stress heeft sowieso een hele negatieve impact op het microbioom van de darm, waardoor het doorwerkt op gedrag en gezondheid.

Straf een grommende hond niet

Je kunt de conflictvermijdende signalen zien als een oplopende piramide. Als wegkijken, uitschudden en ontwijken niet werkt (of niet kan), kan de hond overgaan tot meer drastische maatregelen.

Als een hond bijvoorbeeld door iemand of een andere hond benaderd wordt en zich hierdoor bedreigd voelt, dan zal hij in eerste instantie een aantal van de stresssignalen laten zien. Als men dit niet herkent of doorgaat de hond te benaderen dan zal de hond proberen weg te lopen. Maar als een hond niet weg kan lopen omdat hij aan de lijn zit of op een plaats zit waar hij niet zo gauw weg kan dan zal hij gaan waarschuwen door te grommen en/of zijn tanden te laten zien. Als ook deze waarschuwingen niet helpen dan moet hij wel verdere actie gaan ondernemen en kan hij gaan happen of daadwerkelijk bijten. Een hond die waarschuwt door te grommen mag je hier dan ook nooit voor bestraffen. De volgende keer kan hij namelijk direct tot bijten overgaan omdat andere waarschuwingen afgestraft zijn of toch niet helpen.

Voorkom een hondenbeet

De volgende signalen kunnen een voorbode zijn tot uitvallen en agressief gedrag op straat naar vreemde mensen of andere honden:

• oren strak naar voren of juist naar achteren
• staart hoger of lager dan normaal
• hoge lichaamshouding
• meer spierspanning in het lichaam
• lichaam naar voren hangen, op voorste tenen gaan staan
• sneller gaan lopen of juist langzamer gaan lopen
• recht op de prikkel af lopen
• fixeren
• mond sluiten
• stresssignalen vertonen, zoals tongelen, hijgen, piepen, enzovoort (zie eerder in dit artikel)

Bedenk hierbij dat recht ergens op aflopen moeilijker is dan met een bochtje. Dit geldt ook andersom, iets wat recht op je afkomt is moeilijker; dit is bedreigend! Handel hier dan ook naar als je in een situatie komt waarvan je weet dat je hond dit niet aankan, neem dan, indien mogelijk, een andere route.

Het is altijd makkelijker om achter een moeilijke prikkel aan te lopen dan andersom; dus achter een andere hond aan lopen waarbij je zelf de afstand kunt bepalen en afstand kunt nemen is makkelijker dan wanneer er een vreemde hond vlak achter jou aan loopt.

Do’s en don’ts

• observeer je hond goed en probeer de lichaamstaal goed te herkennen
• als je hond in zijn bench of mand ligt, laat hem dan met rust, dit is een veilige plek die je moet respecteren
• als je hond slaapt of eet laat je hem met rust
• loop nooit rechtstreeks op je hond af, maar met een boog of nog beter: roep je hond bij je
• staar hem nooit aan, dit is bedreigend
• leun niet over hem heen, dit is bedreigend
• stevig knuffelen en omarmen vinden de meeste honden niet fijn, maar juist bedreigend, niet doen
• benader of aai je hond niet van boven af of recht van voren, dit is bedreigend, beter is het van onder af en van opzij
• vraag bezoek je hond te negeren (en vooral niet aan te kijken) als ze binnenkomen en je hond pas aandacht te geven als het contact vanuit je hond komt
• straf je hond niet als hij gromt naar een mens of een andere hond, maar zie dit als een waarschuwing; vraag je af welke eerdere signalen je gemist hebt en leer daarvan
• straf je hond nooit voor angstig/onzeker gedrag, dit maakt dat je hond zich nog onveiliger voelt; onder straffen versta ik ook een stemverheffing

Het stress-emmertje

Stel je voor dat een hond een ‘stress-emmertje’ in zijn lichaam heeft. Hierin bevindt zich een gezonde dosis stresshormonen. Positieve stress en opwinding zorgt er ook voor dat deze stoffen in het lichaam vrijkomen. Elke keer als de hond iets meemaakt wat voor hem spannend of opwindend is dan raakt het emmertje steeds iets voller. Dit kan per hond verschillen, de ene hond kan dingen beter verwerken dan de andere hond.

Het stressniveau daalt door slaap en rust. Als echter het vullen van het emmertje sneller verloopt dan het afbouwen dan kan het uiteindelijk zo zijn dat het emmertje overloopt en de hond overprikkeld raakt. Dit kan zich dan uiten in druk gedrag of nog heftiger reageren op bepaalde prikkels.

Pas ook op voor trigger stacking. Een trigger (prikkel) roept stress op, wanneer de trigger verdwijnt wordt de situatie weer normaal; er zijn echter wel stresshormonen in het lichaam vrijgekomen die zich opstapelen in het stressemmertje van je hond. Het kan uren tot zelfs dagen duren voordat deze stresshormonen weer afgevoerd zijn. Een opeenstapeling van triggers kan dus zorgen voor een opeenstapeling van stresshormonen, waardoor het emmertje wordt gevuld en kan overlopen!

Als zich bijvoorbeeld een situatie voordoet waarbij je hond een confrontatie heeft gehad met een andere hond, er die dag vreemd bezoek is geweest wat hij nogal spannend vond, er wat onenigheid bij de baasjes is en er dan ook nog eens een jogger direct op je hond komt aflopen, kun je dus een opeenstapeling van stresshormonen in het lichaam krijgen waardoor je hond eerder gespannen en agressief kan reageren dan anders.

Oorzaken

Oorzaken van (chronische) stress kunnen heel divers zijn. Het is belangrijk dat je probeert deze te achterhalen zodat je het probleem bij de wortel kunt aanpakken:

• onbalans in stress-/gelukshormonen
• pijn of een andere medische oorzaak
• prikkelgevoeligheid
• stressgevoelig door stress van de moederhond tijdens dracht of in het nest
• hoogsensitiviteit
• te veel of te langdurig blootstellen aan prikkels
• te weinig slaap
• spiegelen eigenaar > stress of negatieve emoties eigenaar
• angst voor mensen, andere honden, geluiden
• onvoorspelbaarheid
• te ruw of verkeerd spel
• overlijden soortgenoot of eigenaar
• bezoek dierenarts of trimsalon
• onrust of ruzie met soortgenoten in de roedel
• afwezigheid soortgenoot of eigenaar
• onrustig/druk huishouden
• te veel drive of overprikkeling tijdens sport
• prestatiedrang tijdens sport/show
• overprikkeling trainingsklas/show
• harde opvoedmethode
• honger/dorst/kou/warmte/lawaai
• loopsheid
• plotselinge veranderingen zoals verhuizing of komst van een baby
• te veel of te weinig aandacht
• te veel of te weinig hersenwerk
• slechte voeding
• geen keuze hebben

Leestips

Kalmerende signalen – Turid Rugaas
Stress bij honden – Martina Nagel

Binnenkort deel 2 met adviezen over hoe je stress bij je hond kunt verminderen!

Deze informatie is uitsluitend bedoeld voor educatieve doeleinden en vervangt niet het advies van een dierenarts.

Heb je vragen over onze producten of de toepassing ervan? Neem dan contact met ons op.
Ons team van natuurgeneeskundig therapeuten adviseert je graag.