Etherische oliën en katten

Zijn etherische oliën geschikt voor uitwendig gebruik bij katten? De meningen hierover verschillen. Op verschillende natuurgeneeskundige opleidingen wordt geleerd dat etherische (of essentiële) oliën niet toepasbaar zijn voor katten. En dat terwijl er op internet felle voorstanders zijn én er producten voor katten te koop staan met etherische oliën erin. Mogelijk ligt het antwoord op deze vraag dus toch genuanceerder.

Kun je etherische oliën nu wel of niet veilig uitwendig toepassen voor katten? En gaat het dan om bepaalde soorten of kwaliteiten? We zochten het voor je uit!

Fysiologie van katten

Een veelvoorkomende verklaring waarom katachtigen anders op bepaalde inhoudsstoffen uit medicijnen en etherische oliën reageren, is het feit dat hun metabolisme anders werkt. Zo is het algemeen bekend (en o.a. op Wikipedia te lezen) dat katten UDP-glucuronosyltransferase (1) missen.
Dit is een groep enzymen die verantwoordelijk is voor die voor de verwerking en detoxificatie van een aantal plantenstoffen, waaronder fenolen (2,3) en salicylzuur (3,4).

Het proces waarbij deze enzymen betrokken zijn, staat bekend als glucuronidering. Het gebrek aan deze enzymen bij katachtigen zorgt ervoor dat stoffen die bij andere diersoorten normaal zouden worden afgebroken, bij katten langer in het lichaam aanwezig blijven en hierdoor toxische waarden kunnen bereiken. (2,3)

Een verklaring voor het niet kunnen afbreken van deze stoffen is het feit dat katten zijn geëvolueerd tot obligate carnivoren. Een gevolg van een gebrek aan blootstelling aan toxinen uit planten is dat de metabolisering van deze stoffen d.m.v. glucuronidering niet nodig is zoals bij herbivoren en omnivoren. Hierdoor zijn katten mogelijk dit proces kwijtgeraakt (1,3).

Een andere stof die onder de fenolen valt is acetylsalicylzuur. Dit is de werkzame stof van aspirine, maar komt ook voor in kruiden, zoals verschillende Salix-soorten (wilg) en etherische oliën, zoals Gaultheria procubens (wintergreen).

De manier waarop katten medicijnen verwerken, staat tegenwoordig meer in belangstelling, maar nog niet alles is bekend. Ook medicijnen met andere werkzame stoffen gedragen zich bij katten anders dan bijvoorbeeld bij mensen of honden. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om:

• Aspirine
• Propofol
• Acetaminophen (paracetamol)
• Carprofen

Het gevolg hiervan is dat bij bepaalde stoffen de dosering voor katten lager moet zijn, de stof toxisch voor ze is, of dat er sprake is van een langere hersteltijd (na propofol).

Bepaalde stoffen zoals benzylalcohol en benzoëzuur die gebruikt worden om medicijnen te conserveren, kunnen ook toxisch zijn voor katten.

Voor etherische oliën geldt dat we van bepaalde inhoudsstoffen weten dat ze schadelijk zijn, zoals hoge concentratie fenolen, maar dat van andere inhoudsstoffen dit mogelijk nog niet bekend is.

De praktijk

Veelal Amerikaanse websites geven verschillende adviezen over het al dan niet gebruiken van etherische oliën. Sommige zijn heel extreem tegen, andere juist pro.

Het verschil in gebruikservaring kan komen omdat er verschillende variabelen zijn, zoals het soort olie dat gebruikt is en het gewicht van de kat.

De voorstanders van het gebruik van etherische oliën bij katten noemen daarnaast het verschil in kwaliteit. Er is hier echter geen brononderbouwing voor gevonden. Wel is het zo dat een inferieure kwaliteit etherische oliën niet zuiver is. Bij het winnen van de olie zijn dan bijvoorbeeld oplosmiddelen gebruikt of is het vermengd met andere oliën. Dit kan natuurlijk ook weer problemen geven, omdat er dan niet duidelijk is wat er precies in een flesje zit.
Daarnaast zijn etherische oliën natuurproducten en daarmee kan de hoeveelheid inhoudsstoffen wisselen. Dit heeft te maken met de omstandigheden waarin de plant verbouwd, geoogst en verwerkt wordt.

Een van de meest gebruikte oliën is Melaleuca alternifolia (theeboom, tea tree). Bij dieren wordt deze olie o.a. gebruikt vanwege het vlo-werende en antibacteriële effect.
Dierenarts Tannetje Koning (5) geeft aan extreem voorzichtig te zijn met theeboomolie bij katten. Het zit in een mengsel van andere oliën in haar vlooiendruppels. De dosering is dan wel extreem laag: 1 druppel op 30 ml mengsel.

Opleidingsinstituut Silverlinde geeft aan dat ze bekend zijn met het slecht afbreken van etherische oliën door katten waardoor het op een gegeven moment toxisch voor ze wordt. Het moment waarop verschilt per olie en per kat. Ze zijn van mening dat de natuurgeneeskundige uit meerdere therapieën kan kiezen en dat er dan ook geen risico gelopen hoeft te worden. Juist omdat er (te) weinig bekend is, adviseren zij bij katten liever een andere therapie te gebruiken in de plaats van aromatherapie (6).

In samenwerking met ASPCA (Animal Poison Control Center) zijn er tussen 2002 en 2012 door dierenartsen 443 gevallen in kaart gebracht van vergiftging met theeboomolie. Dit onderzoek heeft zich gericht op de USA en Canada. In 50% van de gevallen ging het om toediening via de huid, in 30% van de gevallen om een combinatie van orale toediening en toediening via de huid en 15% van de gevallen om orale toediening. Het gaat hierbij om pure theeboomolie. De conclusie is dat pure theeboomolie bij honden en katten schadelijk kan zijn. Het risico op ernstige klachten is het grootste bij jonge en kleine katten (7).

Etherische oliën

Bij de volgende oliën is extra voorzichtigheid geboden. Dit overzicht is niet compleet, we bespreken alleen een aantal oliën die van belang zijn voor veterinaire toepassing.

• Citrusoliën
  Ondanks dat het uit citrus geïsoleerde D-limoneen en linalol als insecticide voor honden en katten wordt gebruikt, zijn er ernstige bijwerkingen en dodelijke slachtoffers gemeld van het gebruik van citrusoliën bij katten (2).
  ‘Citrus’ is natuurlijk niet één olie; het is een groep oliën van dezelfde soort familie die veel dezelfde inhoudsstoffen bevat. De indicaties zijn verschillend.
• Melaleuca alternifolia
  Theeboomolie of teatree-olie is al eerder besproken. Verschillende onderzoeken wezen uit dat deze olie toxisch kan zijn voor katten en in meer zeldzame gevallen bij honden. Waarschijnlijk zijn het hoofdzakelijk de terpenen die voor deze toxiciteit zorgen. Terpenen vallen onder de fenolen.
• Gaultheria procubens
  Wintergreenoliebevat een glycoside dat methyl salicylzuur kan afgeven. Deze stof is toxisch voor honden en katten. Vanwege de langzame afbraak ervan is er voor katten eerder gevaar dan voor honden.
• Thymus vulgaris en Origanum vulgare
  Tijm en oregano maken beide deel uit van de familie van de lipbloemige. Ze bevatten beide thymol (8) dat in hoge concentraties bij kleinere dieren problemen kan geven. Beide oliën bevatten fenolen en zouden voor katten zeker te allen tijde vermeden moeten worden.

Naast dit lijstje gaan natuurlijk de algemene regels van de toxicologie op: alles is vergif als het maar in een hoge dosering wordt toegediend. Etherische oliën zijn sterk geconcentreerde middelen en moet je dus met voorzichtighied gebruiken bij álle dieren en bij álle soorten oliën. Zo is het van oliën met een hoog gehalte aan ketonen – zoals Thuja occidentalis (levensboom), Tanacetum vulgare (boerenwormkruid) en in mindere mate ook Eucalyptus globulus) – bekend dat ze toxisch kunnen zijn. Toch hebben deze stoffen, mits op de juiste wijze gebruikt, ook therapeutische waarde. Deze oliën zijn het beste thuis in handen van een aromatherapeut.

Lavandula angustifolia (lavendel) is een etherische olie die als zeer veilig bekend staat. Dit blijkt uit het feit dat het voor mensen zelfs als een van de weinige oliën puur op de huid wordt geadviseerd. Ook over lavendelolie is de veterinaire tak verdeeld. Ik heb geen onderzoeken naar toxicologie bij dieren gevonden. Als we kijken naar de inhoudsstoffen (8) zien we veel alcoholen zoals linalol en esters. Het bevat een kleine hoeveelheid D-limoneen (<5%) en fenolen (<6%).
Het ASPCA merkt lavendel aan als toxisch voor honden, katten en paarden (9). Ze geven daarbij echter niet duidelijk aan of het om de olie of het kruid gaat.

De voorstanders

De eerste versie van dit blog heb ik geschreven in 2017. Sindsdien heeft de kennis en ontwikkeling natuurlijk niet stilgestaan.

Recent is het boekje ‘Aromatherapie voor katten’ van Hennie Schuit uitgekomen en omdat ik nieuwsgierig was, heb ik het gelezen. Hennie is aromatherapeut voor mensen en dieren en heeft veel positieve ervaringen met aromatherapie bij katten. Ze past dit met name toe om stressgevoelens bij de kat en andere huisgenoten te verminderen. Ze werkt hierbij alleen met een bepaald merk olie waarbij bekend is wat er in het flesje zit en gebruikt het alleen via een diffuser (hierbij wordt de olie koud verdampt). In het boekje beschrijft ze een aantal oliën waar goede ervaringen mee zijn.

Op zijn minst zijn er dus aanwijzingen dat je in je huis veilig etherische oliën kunt gebruiken als je ook katten hebt, maar:

• Zorg dat de kat (en andere dieren als je die hebt) de ruimte met de olie uit kan. Dierenneuzen zijn nu eenmaal veel sterker en een geur kan té overweldigend zijn.
• Gebruik zuivere oliën van hoge kwaliteit.
• Gebruik bij voorkeur een diffuser of een aromasteentje.
• Wat voor verdamper je ook kiest, zet het op een beetje afstand van de favoriete slaapplaats van je dier.

Conclusie

Voor katten kun je oliën waarvan bekend is dat ze problemen geven (zoals Melaleuca alternifolia) beter vermijden. Etherische oliën zijn sterk geconcentreerde stoffen met veel verschillende inhoudsstoffen. Dit maakt het tot een complex geheel waarbij aannemelijk is dat een aantal veelvoorkomende inhoudsstoffen in hoge concentraties schadelijk zijn voor katten.

Ondanks literatuuronderzoek is er te weinig onderbouwing om bepaalde soorten olie wel veilig voor zelfzorg te adviseren. Oraal en therapeutisch gebruik van etherische oliën bij katten is te weinig onderzocht om veilig te kunnen adviseren.

Uitwendig gebruik zou altijd moeten gaan om oliën die niet specifiek zijn aangemerkt als gevaarlijk. Daarbij zou het gebruik tijdelijk moeten zijn en de olie voldoende verdund. Een betere optie zijn hydrolaten, deze zijn veel milder, minder geconcentreerd en kunnen ook een mooie werking hebben.

Het advies over producten met etherische oliën (zoals een oorlotion) bij katten is dan ook:

• De voorkeur geven aan producten zonder etherische oliën
• Alleen uitwendig gebruiken
  Dat betekent ook dat er voorkomen moet worden dat een product kan worden opgelikt.
• Afspoelen wanneer dat kan, overtollig product verwijderen
  Eventuele klachten treden na minimaal 2 uur op. Verwijderen van overtollig product kan een maatregel zijn om risico te verminderen.

Bronnen

1. Court MH, Greenblatt DJ. Molecular genetic basis for deficient acetaminophen glucuronidation by cats: UGT1A6 is a pseudogene, and evidence for reduced diversity of expressed hepatic UGT1A isoforms. Pharmacogenetics. 2000 Jun;10(4):355-69. PubMed PMID: 10862526.
2. Court MH. Feline drug metabolism and disposition: pharmacokinetic evidence for species differences and molecular mechanisms. The Veterinary clinics of North America Small animal practice. 2013;43(5):10.1016/j.cvsm.2013.05.002. doi:10.1016/j.cvsm.2013.05.002.
3. vetbook.org/wiki/cat/index.php/Glucuronidation, geraadpleegd op 30-12-2016.
4. Wynn SG, Fougère BJ. Veterinary Herbal Medicine. Mosby Elsevier, 2007, Missouri, ISBN 978-0313-02998-8 p190.
5. Koning T, geraadpleegd via email op 30-12-2016.
6. Voesenek C, geraadpleegd via email op 03-01-2017.
7. Khan SA, McLean MK, Slater MR. Concentrated tea tree oil toxicosis in dogs and cats: 443 cases (2002-2012). J Am Vet Med Assoc. 2014 Jan 1;244(1):95-9. doi: 10.2460/javma.244.1.95. PubMed PMID: 24344857.
8. Modern Essentials, A Contemporary Guide to the Therapeutic Use of Essential Oils, AromaTools, 2004, Orem, ISBN 978-1-937702-09-0.
9. aspcapro.org/resource/trending-now-are-essential-oils-dangerous-pets, geraadpleegd op 05-01-2017.

Deze informatie is uitsluitend bedoeld voor educatieve doeleinden en vervangt niet het advies van een dierenarts.

Door de strenge Europese Claimsverordening mogen wij maar zeer beperkt informatie geven over de werking van producten.
Heb je vragen over onze producten of de toepassing ervan? Neem dan contact met ons op. Ons team van natuurgeneeskundig therapeuten en holistisch dierenarts adviseert je graag.