Verdiepingsartikel: ziekte van Lyme bij dieren

Zowel het aantal teken als ook het aantal besmette teken neemt in Nederland toe. Teken kunnen niet alleen de ziekte van Lyme (borreliose) overdragen, maar ook een aantal andere aandoeningen.

Met de ziekte van Lyme is iets bijzonders aan de hand. In het reguliere circuit wordt het nog weleens ondergediagnosticeerd, terwijl in de complementaire hoek juist te veel klachten aan Lyme worden toegeschreven.

Ziekte van Lyme

De ziekte van Lyme wordt ook wel borreliose genoemd, omdat het hoofdzakelijk wordt veroorzaakt door de spirocheet (dunne spiraalvormige bacterië) Borrelia burgdorferi die wordt overgedragen door de schapenteek (Ixodes ricinus) en de hertenteek (Ixodes scapularis). Het is vernoemd naar het dorpje Lyme in Connecticut, waar in 1975 een epidemie van deze ziekte uitbrak.

Het verloop van de ziekte van Lyme is erg grillig. Er worden verschillende stadia onderscheiden die bij mensen beginnen met de bekende rode kring. Het blijkt echter dat de ziekte niet altijd keurig deze stadia volgt en bij dieren zijn deze stadia zelfs nog minder goed te onderscheiden.

De bekendste symptomen

De ziekte van Lyme is een multisystemische ziekte die verschillende organen aantast. Veel voorkomende symptomen bij dieren zijn:

• Een plotselinge kreupelheid die zo’n 4 dagen duurt; de locatie waar het dier kreupelt kan wisselen.
• Koorts
• Verminderde eetlust
• Uitdroging
• Sloomheid, niet willen bewegen
• Gezwollen lymfeklieren
• Aantasting van de nieren
• Vergrote milt

Acute versus chronische Lyme

Er wordt onderscheid gemaakt tussen een acute variant van borreliose en een chronische variant. Bij een acute infectie treden de symptomen kort na de tekenbeet op zoals hierboven beschreven. Bij de chronische variant kan het soms maanden tot jaren duren voordat de symptomen de kop opsteken. Dit helpt natuurlijk niet met de diagnose.

Waar de acute variant nog wel goed op antibiotica wil reageren, is dit bij chronische Lyme vaak niet het geval. Mensen en dieren komen er dan vaak niet meer helemaal vanaf. De spirocheet kan zich namelijk terugtrekken in de cellen en daar inactief blijven zitten waardoor hij slecht bereikbaar is voor antibiotica. Als een dier eenmaal een infectie met borreliose heeft doorgemaakt, treedt er helaas geen immuniteit op.

Wereldwijd zijn ongeveer 18 borreliasoorten beschreven. De B. burgdorferi sensu stricto, de B. garinii en de B. afzelii worden het vaakst in verband gebracht met borreliose. Het is opvallend dat de klinische verschijnselen van de verschillende soorten variëren: B. burgdorferi sensu stricto lijkt vooral artritis te veroorzaken, B. garinii wordt beschouwd als veroorzaker van neurologische verschijnselen en B. afzelii wordt het meest geassocieerd met dermatologische afwijkingen. Deze soorten komen allen in Europa voor (in tegenstelling tot bijvoorbeeld Amerika waar bepaalde soorten helemaal niet voorkomen). Dit leidt tot een breed spectrum van het klinisch beeld van borreliose in Europa wat het stellen van een juiste diagnose lastig maakt [1].

Hoe wordt borreliose overgedragen?

Borreliose wordt overgedragen door een tekenbeet. Deze spinachtige insecten komen via struiken of hoog gras op een mens of dier terecht. Ze lopen over de vacht naar een warme plek (zoals liezen, oksels of het oor) en bijten zich daar vast om zich te voeden met bloed.

Bij het bijten injecteert de teek een mix van bioactieve stoffen in het lichaam van de gastheer zoals antistollingsmiddelen, histaminebinders en andere stoffen die de immuunrespons onderdrukken. Hierdoor ontstaat een pijnloze beet, wordt een ontstekingsreactie tegengegaan en kan de teek makkelijk bloed zuigen. Het injecteren met speeksel gebeurt tijdens een groot gedeelte van de tijd waarin de teek vastzit en het daadwerkelijk voeden begint pas laat in deze periode.

Tijdens het voeden kunnen pathogenen (ziekteverwekker van biologische oorsprong) overgedragen worden. In Nederland is gemiddeld 20% van de tekenpopulatie besmet met de borreliabacterie [2]. Niet bij iedere beet van een met borrelia besmette teek vindt infectie plaats. Bij mensen wordt deze kans geschat op zo’n 3% [3]. Of infectie plaatsvindt, hangt onder andere af van hoelang de teek vastgebeten blijft zitten, hoe deze verwijderd wordt en van de immuniteit van het dier.

Wilde dieren zoals reeën, herten, muizen en vossen zijn ‘reservoirs’ voor de borreliabacteriën. Deze reservoirs zijn een besmettingsbron die de pathogenen verspreidt. Overdracht van moeder naar jong kan daarnaast ook via de placenta gebeuren [4].

Dierenartsen en anderen die veel met dieren werken en in aanraking komen met besmette teken, bloed, urine en synoviaal vloeistof worden gewaarschuwd voor het mogelijke risico op overdracht.

Ziekte van Lyme bij dieren

Ook dieren kunnen dus de ziekte van Lyme krijgen en dit geldt ook voor honden, katten en paarden. Voorheen werd Lyme nog maar zelden (h)erkent bij dieren. Het lijkt meer gediagnosticeerd te worden, maar bij de testen is nog veel winst te behalen. Het lijkt er wel op dat dieren minder gevoelig zijn voor het ontwikkelen van ziektesymptomen. Met name bij katten wordt het heel weinig waargenomen.

Diagnose

De reguliere diagnose wordt gesteld door een combinatie van bloedonderzoek, klinische symptomen en de anamnese van de eigenaar. Bloedonderzoek is niet altijd betrouwbaar, zowel vals positieve als vals negatieve uitslagen komen voor. Vaak wordt het bloedonderzoek nog een keer herhaald [5]. Holistische dierenartsen kunnen echter met een biosensor of Lecher-antenne aanvullende informatie vergaren.

‘Verwijderen binnen 24 uur’

Er is een belangrijke rol weggelegd voor het voorkomen van infectie met borreliose, omdat het opsporen en behandelen van de ziekte zo lastig is. Over het algemeen wordt gezegd dat er geen risico op besmetting is als een teek minder dan 24 uur vastgebeten zit. Dit vermindert het risico inderdaad, maar borrelia kan toch alsnog worden overgedragen [6]. In de meeste gevallen is de spirocheet borrelia aanwezig in het darmstelsel van de teek.

Bij sommige teken blijkt de infectie ook verder door het lichaam verspreid te zijn. Als de infectie ook in de speekselklieren zit, kan de bacterie al in eerdere stadia van de beet overgedragen worden. Daarnaast kan er een gedeeltelijke voeding plaatsvinden (de teek is dan nog niet volledig volgezogen). Als de teek dan naar een nieuwe gastheer gaat, kan besmetting mogelijk eerder plaatsvinden.

Ook is het waarschijnlijk dat er verschil is in de tijd  van overdracht tussen de verscheidene tekensoorten. Er lijken aanwijzingen te zijn dat de Europese teken minder tijd nodig hebben om infecties over te brengen. Daarbij hangt het ook nog van de pathogeen af. Sommige virussen die door teken worden overgebracht, hebben mogelijk zelfs genoeg aan 10 minuten [7].

Preventie

Het blijft een goed advies om teken alsnog zo snel mogelijk te verwijderen. Als je je dieren ook grondig controleert, zie je namelijk regelmatig dat de teken nog niet vastzitten, maar over de vacht lopen. Als ze wel al vastgebeten zitten, moeten ze op de juiste manier verwijderd worden. Dit kan het beste met een tekenverwijderkaart of speciale tekenlasso.

Het is een persoonlijke afweging om te kiezen voor chemische bestrijdingsmiddelen of een natuurlijke aanpak. Dit zal onder andere afhangen van het gebied waar je woont (en waar de hond wordt uitgelaten) en de mate van gevoeligheid van je dier.
Er is namelijk iets interessants aan de hand met de individuele gevoeligheid per dier. Sommige dieren lijken ware tekenmagneten, terwijl andere in hetzelfde gebied amper een teek hebben. Het is mijn persoonlijke overtuiging dat dit met de gezondheid van het dier te maken heeft. In de breedste zin van het woord heeft het dus zin om hier extra aandacht aan te besteden. Een goede immuniteit zal er daarnaast voor zorgen dat je dier geen infectie oploopt.

Behandeling van borreliose

Als antibiotica in de acute fase worden opgestart, zijn de resultaten vaak positief. Er zijn verschillende soorten antibiotica die hiervoor gebruikt worden. Bij mensen wordt in sommige gevallen, naast de bekende bijwerkingen van antibiotica, de Jarisch Herxheimer-reactie beschreven: ‘Een toename van de symptomen van een spirochetale ziekte (zoals syfilis, Lyme-ziekte of relapsing fever) die zich voordoet bij sommige patiënten na het starten van behandeling met middelen die tot afsterven van spirocheten leiden. Wordt ook wel kort Herxheimer-reactie genoemd’.

Na een antibioticakuur is er een belangrijke rol weggelegd voor natuurlijke ondersteuning. Denk eraan om de darmen te herstellen met probiotica en eventueel het immuunsysteem te ondersteunen met kruiden. Afhankelijk van de duur en intensiteit van de voorgeschreven antibiotica is het aan te raden tenminste twee maanden probiotica te geven.

Als de antibiotica niet of niet goed genoeg aanslaan, ontstaat het probleem dat nu ook de immuniteit is afgezwakt. Een individueel behandelplan is dan ook belangrijk, maar er zijn wel natuurlijke middelen die goed ondersteunend gebruikt kunnen worden. Dit geldt voor zowel het aanpakken van de Lyme als van de symptomen. De volgende middelen kunnen mogelijk interessant zijn:

Fase 1 | De infectie bestrijden

• Kaardebol
  Helaas is er nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek beschikbaar over het kruid kaardebol (Dipsacus fullonum). Toch is het zinnig om kaardebol hier te noemen omdat veel Lymepatiënten er baat bij hebben gehad. De Duitse ethnobotanicus Wolf-Dieter Storl heeft een boek uitgebracht ‘De ziekte van Lyme’ (ISBN 902020663X) waarin hij verschillende alternatieve therapieën bespreekt. Er is hierin speciale aandacht voor kaardebol met betrekking tot het bestrijden van de bacterie.
• Colloïdaal zilver
  Colloïdaal zilver kan deel uitmaken van het behandelplan omdat het algemeen gezien wordt als antibacterieel [8]. Het is bij colloïdaal zilver van het allergrootste belang een goede kwaliteit aan te schaffen om de bekende bijwerking van inferieure kwaliteit te voorkomen, namelijk het grijs tot blauw verkleuren van de huid. Tot enkele decennia terug was dit berucht.
• Immuunsysteemstimulerende kruiden
  Om de infectie te bestrijden zal het immuunsysteem hard aan het werk moeten. Kruiden die de aanmaak van witte bloedcellen stimuleren en de fagocytose (het insluiten van ziekteverwekkers door een witte bloedcel) bevorderen zijn zinnig. Daarnaast kunnen kruiden ook direct een antibacterieel effect hebben, maar vaak zijn deze effecten alleen in vitro of op de huid aangetoond en is het niet duidelijk hoe dit in het lichaam werkt en in welke doseringen.
  Kruiden die in aanmerking komen zijn: Uncaria tomentosa (kattenklauw), Tabebuia spp (Pau d’ arco), Echinacea purpurea (rode zonnehoed) en Spilanthes oleracea (Champagneblad of ABCkruid) [9].
• Ontstekingsremmers
  Regulier worden NSAID’ s ook toegepast om pijn en zwelling in de gewrichten te verminderen [8]. Mogelijk is hier een rol weggelegd voor Boswellia serrata.

Fase 2 | Afvoeren van toxines

Deze fase zou eigenlijk ook na een reguliere behandeling moeten worden opgestart. De toxines die de spirocheten achterlaten als ze bestreden worden, kunnen erg vervelend zijn en klachten veroorzaken.

• Chlorella
  De alg chlorella zou hiervoor kunnen worden toegepast omdat het toxines aan zich kan binden en kan afvoeren.
• Mineralen
  Ook MSM als voedingsstof of de toepassing van Schüssler-mineralen kunnen in deze fase gebruikt worden.
• Reinigende kruiden
  Met reinigende kruiden moet voorzichtig worden omgesprongen omdat dit vaak erg krachtige kruiden zijn. Mariadistel (Carduus marianus) of guldenroede (Solidago virgaurea) in een voorzichtige dosering kunnen eventueel op zijn plaats zijn.

Fase 3 | Herstel

• Probiotica
  Als de darmflora nog niet ondersteund is, moet dat nu gebeuren. De darm is een van de belangrijkste organen om de weerstand opnieuw op te bouwen.
• Bewegingstherapie/manuele therapie
  Fysiotherapie, Ttouch en Tteam, acupunctuur en andere therapievormen kunnen helpen de spieren en gewrichten beter te herstellen van de ontstekingen en stijfheid. Zeker als er neurologische klachten aanwezig waren, kan hier goed werk verricht worden door het dier te helpen het lijf weer op de juiste manier te bewegen.
• Kruiden en voedingsstoffen
  Er zijn veel kruiden en voedingsstoffen die gebruikt kunnen worden in de herstelfase. Welke precies moeten worden toegepast hangt van het individuele dier en de voeding af. Een multivitamine, vitamine C, magnesium, fenegriek en zink staan zeker op de nominatie.

Vaccineren tegen Lyme?

Er is een vaccin op de markt tegen borreliose. Dit wordt gebruikt voor honden vanaf 1 jaar. De basisvaccinatie bestaat uit twee vaccinaties met een tussentijd van drie weken. Daarna is een jaarlijkse herhaling nodig. Dit is echter niet onomstreden, er worden vraagtekens gezet bij de onderzochte werkzaamheid. Ook voor de humane markt is er nog geen werkzaam vaccin op de markt.

Bronnen

1. Website RIVM, Vaccineren tegen de ziekte van Lyme: Hoe ver zijn we?, Geraadpleegd op 31-05-2017
2. Website Stichting Tekenbeetziekten, http://www.tekenbeetziekten.nl/symptomen/, geraadpleegd op 30-05-2017
3. Website Thuisarts.nl, https://www.thuisarts.nl/ziekte-van-lyme/ik-heb-ziekte-van-lyme, geraadpleegd op 30-05-2017
4. Fraser, Bergeron, Mays & Aiello, The Merck Veterinary Manual 7th Edition, Merck & Co, 1991, Rahway, ISBN 911910557, p359
5. Website RIVM, http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Algemeen_Actueel/Nieuwsberichten/2016/Labtest_alleen_niet_doorslaggevend_bij_diagnose_Lyme, geraadpleegd op 30-05-2017
6. Kahl O, Janetzki-Mittmann C, Gray JS, Jonas R, Stein J, de Boer R. Risk of infection with Borrelia burgdorferi sensu lato for a host in relation to the duration of nymphal Ixodes ricinus feeding and the method of tick removal. Zentralbl Bakteriol. 1998 Jan;287(1-2):41-52. PubMed PMID: 9532263.
7. Cook MJ. Lyme borreliosis: a review of data on transmission time after tick attachment. International Journal of General Medicine. 2015;8:1-8. doi:10.2147/IJGM.S73791.
8. Database Natural Medicines, Lyme disease, geraadpleegd op 31-05-2017
9. Verhelst G., Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, BVBA Mannavita, 2014, Wevelgem, ISBN 9789080778467

Deze informatie is uitsluitend bedoeld voor educatieve doeleinden en vervangt niet het advies van een dierenarts.

Door de strenge Europese Claimsverordening mogen wij maar zeer beperkt informatie geven over de werking van producten.
Heb je vragen over onze producten of de toepassing ervan? Neem dan contact met ons op. Ons team van natuurgeneeskundig therapeuten en holistisch dierenarts adviseert je graag.