• Door:  
• Leestijd: 9 minuten

Advies van holistisch dierenarts Lieselot bij hoefbevangenheid

Hoefbevangenheid, een gevreesde aandoening onder paardenverzorgers en niet zonder reden: het is een ernstige aandoening die gepaard gaat met pijn, veel voorkomt en verregaande gevolgen kan hebben voor het welzijn van je paard.

Hoefbevangenheid komt zowel in een acute als chronische vorm voor. Holistisch dierenarts Lieselot heeft een stappenplan voor het herstel van gevoelige hoeven geschreven en in dit artikel gaat zij dieper in op voeding en beweging bij de gevoeligheid die te maken heeft met hoefbevangenheid.

Hoefbevangenheid in een notendop

Hoefbevangenheid wordt ook wel laminitis genoemd en verwijst naar een ontsteking (-itis) van de lamellen die het hoefbeen aan de hoefwand bevestigen. Deze lamellen vormen samen de witte lijn van de hoef. Door de ontsteking treedt er zwelling en ontstekingsvocht op wat de druk in de hoef enorm doet toenemen. In ernstige gevallen kan de druk zo hoog oplopen dat de lamellen loslaten en het hoefbeen omlaag “valt” en met zijn punt op de zool komt te liggen. Dan spreekt men van hoefbeenkanteling.

In extreme situaties kan een zoolbreuk of hoefperforatie optreden waarbij het hoefbeen door de zool naar buiten komt. Bij sommige paarden geraakt het hoefbeen volledig afgescheurd van het hoefkapsel waardoor de hoorn van de hoef ter hoogte van de kroonrand loslaat en het paard zijn hoef verliest.

Het spreekt voor zich dat hoefbevangenheid een zeer pijnlijke en zeer ernstige aandoening is waarbij snel hulp moet geboden worden.

Om meer te weten te komen over hoe je hoefbevangenheid kunt herkennen en wat de oorzaken zijn, kun je verder lezen in deze blogs:

Hoe herken je hoefbevangenheid
De belangrijkste oorzaken van hoefbevangenheid

Hoefbevangenheid is een groot probleem

Laminitis is een aandoening die regelmatig voorkomt: volgens studies bij 15 tot 34% van de paarden. Omdat het zeer pijnlijk is, snel chronisch kan worden en paarden met een erge vorm van laminitis hiervoor ingeslapen worden, is het een onderwerp dat we graag de volle aandacht geven zodat pijn en ongemak snel aangepakt kunnen worden en eerdergenoemde ernstige gevolgen vermeden kunnen worden.

Voeding, stofwisseling, metabool syndroom (EMS), insulineresistentie en PPID (Cushing) kunnen oorzaken zijn van laminitis. In al deze gevallen is een aanpassing van het management absoluut noodzakelijk om hoefbevangenheid goed onder controle te krijgen.

Dat betekent dat het opstarten van het stappenplan voor gevoelige hoeven altijd gepaard gaat met een rantsoenaanpassing.

De kracht van voeding bij hoefbevangenheid

In eerste instantie is het belangrijk om de hoeveelheid suikers én zetmeel (samen ook niet-structurele koolhydraten of NSC genoemd) die je paard opneemt te beperken. Deze horen bij paarden met laminitis namelijk minder dan 10% van het dieet uit te maken.

De meeste krachtvoeders die op de markt zijn, zitten helaas een flink stuk boven dit percentage, waardoor je in bijna alle gevallen krachtvoer uit het menu moet schrappen.
Als je paard gewend is om een bakje krachtvoer te krijgen, kun je het krachtvoer het beste vervangen door een grasbrok, die uiteraard vrij moet zijn van toegevoegde suikers zoals melasse.
Kijk hier voor een overzicht van grasbrok waar wij goede ervaringen mee hebben.

Naast krachtvoer bevat gelijk welk hooi ook suikers, alleen zal dat bij het ene hooi meer zijn dan bij het andere. Dit kun je gemakkelijk nagaan door een ruwvoer-analyse te laten uitvoeren. Een van de mogelijkheden is om dit via Pavo te laten doen.

Vind je de ruwvoeranalyse te veel gedoe, dan is er ook de doe-het-zelf suikermeting met behulp van een refractometer.

Extra aandacht voor magnesium

Zoals hier genoemd, is magnesiumtekort een probleem dat bij paarden veel voorkomt. Door intensief bodemgebruik verarmt de grond aan magnesium. De gewassen die op verarmde grond groeien (waaronder gras en hooi voor paarden) bevatten dan ook minder mineralen en spoorelementen. Magnesiumtekort kan een (mede)oorzaak zijn voor verschillende aandoeningen zoals insulineresistentie. Magnesium heeft een stabiliserend effect op de bloedsuikerspiegel en een tekort geeft grote schommelingen. Dit zorgt voor een verstoorde stofwisseling en dat kan gevoelige hoeven uitlokken.

Een magnesiumtekort kan leiden tot twee symptomenbeelden: insulineresistentie enerzijds en neuromusculaire problemen anderzijds. Insulineresistentie gaat op zijn beurt gepaard met hoefbevangenheid, meer vetopslag (zoals ter hoogte van de manen en staartbasis), verminderde conditie en huidproblemen. Neuromusculaire problemen zie je dan weer als nervositeit, onrust, verminderde concentratie, spiertrillingen en -kramp, en bij ernstig tekort ataxie (coördinatiestoornis) en demineralisatie van de botten. Is er te weinig magnesium beschikbaar voor de spieren, dan wordt namelijk de noodvoorraad in de botten aangesproken waardoor deze kwetsbaar worden. Wil je meer weten over magnesium, lees dan dit blog.

Hooi weken

Nu is goed hooi vinden niet altijd even gemakkelijk! Heb je hooi met een te hoog percentage aan NSC dan kun je dit verlagen door het hooi in water te weken. Dat zorgt ervoor dat de suikers uit het hooi in het water geloosd worden waardoor het suikergehalte van het hooi drastisch verlaagt. Hoe lang hooi geweekt moet worden om een verlaging in suiker te bereiken verschilt nogal van bron tot bron, maar over het algemeen wordt uitgegaan van 1 tot 3 uur weken. Houd er wel rekening mee dat vitamines en mineralen eveneens in het water overgaan als je hooi langer dan een half uur weekt. Dit vang je op door Multivitaminen & Mineralen Complex te supplementeren.

Hooi weken in drie stappen:

1. Vul een schone bak of ton waar minstens 64 liter water in kan met 25 liter water. Hoe warmer het water, hoe meer suikers uit het hooi geweekt worden en dus hoe korter je het hooi hoeft te weken.
2. Vul een hooinet met een afgemeten hoeveelheid hooi, voortgaand op bovenstaande richtlijnen en afhankelijk van de hoeveel voederbeurten met hooi jij dagelijks inlast. Laat het hooinet weken gedurende de gewenste tijd.
3. Is de gewenste tijd voorbij, haal dan het hooinet uit de bak en laat het overtollige water eruit lekken voordat je het aan je paard voert.
4. Voor een volgende weekbeurt gebruik je weer vers water.

Suiker en fructaan in paardenvoeding

Tegelijkertijd met het schrappen van krachtvoer en het evalueren en aanpassen van de suikerinname via hooi, moet je ook de hoeveelheid suiker die via gras wordt opgenomen kritisch onder de loep nemen.

Lang werd gedacht dat het eiwit in gras de oorzaak was voor hoefbevangenheid, maar dit is achterhaald. Te hoge gehaltes fructaan zijn de oorzaak. Gras maakt onder invloed van zonlicht fructaan aan en dat zorgt ervoor dat het gras kan groeien.

Het fructaangehalte van gras neemt toe

• bij gras dat erg kort is
• bij lage temperaturen
• bij veel zon
• bij te weinig water en voedingsstoffen.

Bij een combinatie van deze factoren gaat het dubbel hard. Een goed weidemanagement is dus belangrijk.
Fructaan neemt toe bij lage temperaturen omdat het gras dan fructaan opslaat om later te kunnen gebruiken als energiebron maar bevat dan ook meer fructaan omdat het grass “gestresst” is, net zoals bij kort gras.
Fructaan neemt ook toe bij veel zon omdat het gras dan zelf veel fructaan aanmaakt om te kunnen groeien.

Acute hoefbevangenheid

Bij acute laminitis of een opflakkering ervan is het daarom belangrijk om je paard zo snel mogelijk van het gras af te halen. Probeer je paard in een lage trailer te laden en verplaats je dier naar een stal met een zeer royale laag zaagsel. Zorg dat er ruimte en gelegenheid (rustige omgeving) is voor je paard om te gaan liggen.

Ook als de ergste fase voorbij is, laat je beter je gevoelige paard niet op het gras zolang de risicofactoren voor hoge fructaangehaltes aanwezig zijn.

Een goede app om een idee te krijgen over het fructaangehalte in het gras is de (eenmalig betaalde) app Laminitis.

Kies je toch voor weidebeloop, maak dan zeker gebruik van een graasmasker om te vermijden dat je paard gulzig gaat eten. Het is dan aan te raden om een masker te nemen waarvan de bodem bestaat uit zacht materiaal zoals silicone om te vermijden dat de tanden te sterk afslijten. Kijk hier voor een overzicht van goede graasmaskers.

Onderzoek heeft overigens aangetoond dat de methode om paarden gedurende een kortere tijd op het gras zetten niet effectief is en mogelijk zelfs gevaarlijker. Paarden kunnen namelijk vraatzucht ontwikkelen en in drie uur tijd 1% van hun lichaamsgewicht aan gras oppeuzelen.

Bij chronische laminitis blijft het even goed belangrijk om de opname van fructaan via gras of andere suikers via voer en hooi zo veel mogelijk te beperken. Daarvoor kun je ook bovenstaande adviezen volgen!

Hoefbevangenheid en overgewicht

Heeft je paard overgewicht en daardoor hoefbevangenheid ontwikkeld of is EMS met een te hoge Body Conditioning Score vastgesteld als oorzaak van de laminitis, dan is een afvaldieet onvermijdelijk. Wil je graag meer lezen over wat EMS precies is, lees dan dit artikel.

Dergelijke paarden worden op dieet gezet omdat de insuline-dysregulatie – die onderdeel is van EMS – verbetert naarmate de paarden meer gewicht verliezen. Een risico van bijna ieder dieet zijn tekorten, vooral aan vitaminen, mineralen en eiwitten. Houd dit dus zeker in de gaten en vul het voer eventueel aan met een supplement zoals Multivitaminen & Mineralen Complex.

Wat je in geen geval moet doen is je paard op een crashdieet zetten. Dit is levensgevaarlijk omdat het kan leiden tot hyperlipemie (vet in het bloed), naast koliek, luchtzuigen en andere stereotiepe gedragingen door verveling en het niet kunnen uiten van soorteigen gedrag.

Het beste is om je te zware paard 1% lichaamsgewicht per week te laten verliezen. Voor een paard van 500 kg komt dit neer op een verlies van 5 kg per week. Veel EMS-paarden zijn al snel 100 kg te zwaar dus is het vanzelfsprekend dat het een lange tijd duurt voor je het streefgewicht bereikt. Weet ook dat een paard dat aan het afvallen is in eerste instantie inwendig vet verliest (in de borst- en buikholte) en pas daarna vet aan de buitenzijde kwijtraakt. In de eerste maanden van het dieet zal je paard dus wel gewicht verliezen terwijl je dit niet meteen aan de buitenkant ziet.

Als basisregel voor het afvallen geldt dat je krachtvoer uit het rantsoen moet schrappen samen met alle andere suikerrijke extraatjes zoals appels, wortels en snoep, en dat je de hoeveelheid ruwvoer beperkt. Voordroog is niet aangeraden doordat in het lichaam voordroog tot een grotere vrijstelling van insuline leidt in vergelijking tot hooi. Er wordt uitgegaan van een hoeveelheid hooi van 1,4 tot 1,7% van het lichaamsgewicht. Voor een paard van 500 kg betekent dit 7 tot 8,5 kg hooi per dag. Uiteraard is niet alleen de hoeveelheid hooi van belang, maar ook het gehalte aan niet-structurele suikers (= NSC, suiker en zetmeel) in het hooi. Dat hoort beneden de 10% te zijn. Over het testen hiervan hebben we het hierboven gehad. Ook het hooi weken is een methode die je kunt toepassen als je paard moet afvallen.

Belangrijk: ook al is er sprake van overgewicht, je paard mag nooit langere tijd zonder voer! Het belang van ruwvoer voor ieder paard kunnen we niet genoeg benadrukken. Er moet praktisch altijd wat te knabbelen zijn. Als je paard van onbeperkt ruwvoer echter te dik wordt, zijn er verschillende mogelijkheden om je dier met een beperkte hoeveelheid hooi langer te laten doen. Maak bijvoorbeeld gebruik van een slowfeeder of een fijnmazig hooinet of 2 hooinetten over elkaar.

Weidegang kun je beter afschaffen in de eerste twee tot vier maanden van het afvalproces. Zoals eerder gezegd kunnen paarden vraatzucht ontwikkelen en op korte tijd toch veel gras naar binnen werken. Wil je je paard toch op het gras laten, kies dan voor een graasmasker. Een paddock of zandpiste kun je ter vervanging gebruiken om je paard toch voldoende beweging te geven.

Beweging bij gevoeligheid voor hoefbevangenheid

Naast het bijstellen van het rantsoen, is ook de beweging aanpassen van cruciaal belang.

Beweging is een absolute voorwaarde om voor voldoende doorbloeding in de hoeven te zorgen. Hoeven zijn daarvoor namelijk bijna volledig afhankelijk van het hoefmechanisme: het uitzetten van de hoef bij het neerzetten van de voet en het terugveren van de hoef naar zijn oorspronkelijke vorm bij het optillen van de voet werkt als een pomp, waardoor het bloed door de hoef gepompt wordt. Dat hoefmechanisme werkt alleen maar als het paard effectief beweegt. Doet het dat niet, dan blijft het bloed gemakkelijker in de hoef “staan” waardoor gifstoffen zich daar opstapelen en nog meer pijn veroorzaken.

Ook al is het dus pijnlijk, probeer je paard wel tot beweging aan te zetten zodra de hoeven bekapt zijn en de hoefwand niet meer dragend is. Een dragende hoefwand zorgt immers voor pijn en hindert ook het herstel van de hoef. Je kunt het bewegen bevorderen door hoopjes hooi wat verder uit elkaar te leggen en ook afstand te laten tussen de drinkplaats en een eventuele liksteen zodat je paard de hele dag door kleine beetjes stapt. Laat je paard wel zelf kiezen: stimuleren is goed, dwingen niet! Wil je paard toch liggen, sta dit zeker toe en voorzie daarvoor in een droge plek met een dikke laag strooisel.

Beweging is bovendien niet alleen belangrijk voor de doorbloeding, maar ook om te vermijden dat door stil te staan je paard minder energie verbruikt en het suikerpeil in het bloed oploopt wat een uitlokkende factor voor hoefbevangenheid is.

Deze informatie is uitsluitend bedoeld voor educatieve doeleinden en vervangt niet het advies van een dierenarts.

Door de strenge Europese Claimsverordening mogen wij maar zeer beperkt informatie geven over de werking van producten.

Heb je vragen over onze producten of de toepassing ervan? Neem dan contact met ons op. Ons team van natuurgeneeskundig therapeuten en holistisch dierenarts adviseert je graag.